حکم طلب ارث در زمان زنده بودن والدین از نظر شرعی و قانونی

طبق ماده ۳۰ قانون مدنی ایران هر مالکی تا در قید حیات هست حق هرگونه دخل و تصرف در اموال خود را دارد و مالک اموال خود می باشد مگر در مواردی که قانون استثنا کرده است.تقسیم ارث قبل از فوت ممکن نبوده ،بحث ارث و نحوه تقسیم آن یکی از مسائل مهم حقوقی و شرعی بوده که همواره مورد توجه قرار گرفته و در قوانین ایران، حکم طلب ارث در زمان زنده بودن والدین پذیرفته نیست و اموال تنها پس از فوت فرد به ورثه منتقل می شود به زبان دیگر تاریخ تحقق ارث زمان فوت است. با این حال، والدین می توانند از طریق هبه، صلح عمری، وصیت یا فروش اموال به ورثه دارایی های خود را در دوران حیات مدیریت کنند. همچنین، از نظر فقهی، شیعه و اهل سنت بر عدم امکان مطالبه ارث پیش از فوت تاکید دارند.

درخواست ارث پیش از وفات پیامدهای اخلاقی و خانوادگی منفی به همراه داشته و حتی موجب اختلافات میان وراث خواهد شد. در این میان، استفاده از بهترین وکیل مشهد یا سایر متخصصان حقوقی می تواند در تنظیم قراردادهای قانونی و جلوگیری از مشکلات احتمالی موثر باشد.

شرایط و مقررات قانونی تقسیم ارث توسط والدین

در قوانین مدنی ایران، تقسیم ارث پس از فوت شخص و بر اساس میزان و نوع رابطه ورثه با متوفی انجام می شود. والدین می توانند در زمان حیات خود اموالشان را از طریق هبه یا صلح منتقل کنند، که در این صورت آن اموال دیگر جزو ماترک محسوب نمی شوند. در غیر این صورت، پس از فوت، دارایی ها طبق قانون به فرزندان، همسر و سایر وراث تعلق می گیرد. بنابراین، حکم طلب ارث در زمان زنده بودن والدین پذیرفته نشده و تنها در صورتی که والدین به صورت قانونی و رسمی اموالشان را منتقل کنند، امکان پذیر خواهد بود.

بررسی امکان مطالبه ارث از پدر یا مادر بر اساس قانون

بسیاری از والدین که نگران آینده هستنند و بیشتر به فکر بعد از فوت خود می باشند و دنبال راهی هستند تا قبل از فوت خود اموال را بین فرزندانشان تقسیم کنند تا در آن زمان مشکلی بین فرزندان بر سر میراث اتفاق نیافتد،در این مورد همانطور که قبلا هم بیان شد تقسیم ارث بعد از فوت مورث معنا پیدا می کند، بنابراین بجای آن که اموال در قالب ارث تقسیم شود اموال را قبل از فوت بین فرزندان صلح یا هبه نمایند.
حال آیا می شود پدر تمام اموال خودش را به یکی از فرزندان در زمان حیاتش منتقل کند؟ باید گفت بلی، اما در چه قالبی انتقال صورت گیرد مهم است مثلا ما در قانون ایران اگر در قالب وصیت این مهم را انجام دهیم مشکلاتی پیش می آید زیرا قانون تا یک سوم اموال را در قالب وصیت اختیار داده است و مازاد بر آن نیاز به اجازه سایر وراث دارد که بطلان وصیت و تقسیم را در آینده می تواند به همراه داشته باشد اما راه حل پیشنهادی گروه حقوقی نیکرا به شما انتقال از طریق صلح یا هبه و بهتر این است که از طریق تنظیم سند رسمی صورت گیرد و هیچ مانعی به همراه ندارد.

ارث در قانون مدنی؛ مفاهیم و اصول کلی

شرط تحقق ارث موت است و در قانون مدنی ایران، ارث به معنای انتقال دارایی های فرد متوفی به ورثه او است. این انتقال باید بر اساس قواعد شرعی و حقوقی صورت گیرد و وراث به طور قانونی از اموال فرد متوفی بهره مند می شوند.
مهلت انحصار وراثت: مطابق قوانین، ورثه موظف اند پس از فوت متوفی برای دریافت گواهی انحصار وراثت اقدام کنند تا امکان تقسیم دارایی ها فراهم شود.
انحصار ورثه طبق قانون جدید در صلاحیت دادگاه صلح می باشد و ۲نوع است:

• محدود: زمانی اعمال می شود که ارث به ارزش کمتر از ۵۰ میلیون تومان باشد و مدت زمان صدور آن تقریبا ۲ هفته طول می کشد.
• نامحدود: برای ارث های بیشتر از ۵۰ میلیون تومان اعمال می شود و معمولا مدت زمان بین ۴۰ روز الی ۶۰ روز طول می کشد.

تقسیم ارث از طریق طبقات وراث تعیین می شود که شامل فرزندان، همسر، والدین و دیگر بستگان می باشد. اصول کلی این تقسیم بر مبنای نسبت های قانونی و فقهی بوده که در صورت بروز اختلافات، توسط محاکم قضائی حل و فصل می شود.

موجبات ارث شامل دو دسته کلی است:

نسب: که شامل 3 طبقه می باشد:

• طبقه اول: شامل پدر و مادر و اولاد. اولاد یعنی نوادگان و نتیجه های متوفی
• طبقه دوم: شامل اجداد و جدات یعنی پدر بزرگ و مادر بزرگ پدری و مادری، برادر و خواهر و فرزندان آن ها
• طبقه سوم شامل اعمام و اخوال و اولاد آن ها یعنی عمو، عمه، دایی و خاله و فرزندان آنها

سبب: یعنی رابطه زوجیت، نکته مهم آن این است که فقط زوجینی که ازدواج ایشان دائم است از یکدیگر ارث می برند.

وراث قانونی زن و مرد چه کسانی هستند؟

وراث قانونی زن و مرد بر اساس قانون مدنی ایران مشخص می شوند. در صورت فوت یک فرد، ارث به کسانی تعلق می گیرد که در طبقات مختلف وراث قرار دارند. این طبقات شامل همسر، فرزندان، والدین و در صورت عدم وجود این افراد، سایر بستگان نزدیک هستند. به طور خاص، همسران (زن و شوهر) از یک چهارم تا یک دوم ماترک بهره مند می شوند. فرزندان نیز به عنوان ورثه اصلی، بسته به تعداد و جنسیت، سهم خود را دریافت می کنند. اگر فردی فرزند یا همسری نداشته باشد، والدین و سپس دیگر بستگان از دارایی های او ارث خواهند برد.

حال نکات مهم در بحث ارث

• تا طبقه مقدم باشد (حتی یک وارث) به هیچ عنوان از طبقه بعدی کسی ارث نمی برد یعنی تا زمانی که افراد طبقه اول حضور دارند از طبقه دوم کسی ارث نمی برد و یا این که تا زمانی که افرادی از طبقه دوم حضور دارند افراد از طبقه سوم ارث نمی برند. مثلا تا زمانی که پدر و مادر حضور دارند نوبت به پدربزرگ و مادر بزرگ در طبقه بعدی نمی رسد.
• نکته مهم دیگر این که افراد حاضر در یک طبقه در کنار همدیگر ارث می برند مثلا همانطور که گفته شد طبقه اول شامل پدر و مادر و اولاد می شود که همگی اگر حضور داشته باشند در کنار یکدیگر ارث می برند.
• زوجین در هیچ یک از طبقات ذکر شده نیستند و با هریک از طبقات ارث می برند اما صرفا از حیث مالیات بر ارث طبق ماده 18 قانون مالیات های مستقیم جز طبقه اول محسوب می شوند. شایان توجه است که زوج از همه اموال زوجه ارث می برد و زوجه از همه اموال زوج ارث می برد البته به این صورت که زوجه از خود (عین) زمین و اشجار شوهر ارث نمی برد بلکه از قیمت زمین و ابنیه و اشجار شوهر خود ارث می برد.
• در مورد ارث فرزندان دختر و پسر مطابق ماده 907 قانون مدنی، پسر دو برابر دختر ارث می برد، مگر اینکه وصیت یا توافق میان وراث صورت گیرد.
• در مورد سهم الارث همسر طبق ماده 946 قانون مدنی، سهم همسر از ارث به این صورت است که زن از اموال منقول و یک هشتم از اموال غیرمنقول ارث می برد (اگر فرزند داشته باشد) و در غیر این صورت، یک چهارم از اموال غیرمنقول را نیز دریافت می کند. در صورت نبودن فرزند، نصف اموال همسر برای مرد می شود و در غیر این، یک چهارم دارایی زن به او می رسد.
• عدم ارث بری برخی افرادو طبق ماده 880 قانون مدنی، قاتل عمدی مورث، از ارث محروم می شود. همچنین، کافر از مسلمان ارث نبرده، اما مسلمان از کافر ارث می برد.
• ارث بردن جنینو بر اساس ماده 878 قانون مدنی، اگر جنین در زمان فوت مورث نطفه اش منعقد شده باشد، در صورتی که زنده متولد شود، ارث خواهد برد.

عواقب قانونی مطالبه ارث از والدین پیش از فوت

مطالبه ارث از والدین پیش از فوت آنها عواقب قانونی به همراه دارد. طبق قانون مدنی ایران، ارث تنها پس از فوت شخص به ورثه منتقل می شود و درخواست آن در زمان حیات غیرقانونی است. اگر فردی از والدین خود پیش از فوت اموالی را مطالبه کند، این امر به عنوان هبه یا صلح تلقی شده و ارث محسوب نمی گردد. چنین اقداماتی ممکن است باعث بروز مشکلات حقوقی و خانوادگی شده و در صورت عدم تنظیم درست، موجب اختلافات در تقسیم دارایی ها شود. علاوه بر این، چنین مطالبه ای می تواند منجر به بطلان قراردادهای مالی و حقوقی ختم گردد.

در مقابل، شاید شما هم شنیده باشید که مثلا شخصی می گوید و حتی مکتوب می کند که من هیچ ارثی از خانواده ام نمی خواهم در صورتی که در قانون مدنی ایران ارث یک امر قهری است، یعنی قابل قبول یا رد کردن نیست و به محض فوت متوفی خود به خود اموال او به ارث می رسد. آن چه در قانون بر مبنای قبول یا رد ترکه آمده است با مالکیت ترکه متفاوت است و قبول یا رد ترکه به معنای اداره ترکه و جوابگو بودن مقابل طلبکاران متوفی را قبول می کنند یا خیر می باشد و نه قبول یا رد مالکیت ترکه.

دیدگاه های فقهی شیعه و اهل سنت درباره ارث قبل از فوت

فقهای شیعه و اهل سنت اتفاق نظر دارند که ارث تنها پس از فوت شخص تحقق می یابد و پیش از آن، هیچ کس حق مطالبه آن را ندارد. از نظر شیعه، مالکیت اموال تا زمان حیات فرد کاملا در اختیار اوست و فرزندان نمی توانند سهمی را پیش از فوت درخواست کنند. در فقه اهل سنت نیز چنین مطالبه ای جایز نیست و برخلاف اصول شرعی محسوب می شود. با این حال، هر دو مکتب اجازه می دهند که فرد در زمان حیات خود، اموالش را از طریق هبه یا صلح به دیگران منتقل کند، اما این انتقال در چارچوب ارث قرار نمی گیرد.

انواع تقسیم ارث در زمان حیات چیست؟

در قوانین مدنی و فقه اسلامی، تقسیم اموال در زمان حیات با ارث تفاوت دارد و به روش های مختلفی قابل انجام می باشد. حکم طلب ارث در زمان زنده بودن والدین این است که چنین درخواستی از نظر شرعی و قانونی جایز نیست، اما والدین می توانند اموال خود را در دوران حیات از طریق روش هایی اموال خود را به دیگران منتقل گردانند. این موارد به افراد امکان می دهند که در مورد دارایی های خود تصمیم گیری کنند. همانطور که قبلا توضیح داده شد تقسیم اموال،در زمان حیات، با ارث متفاوت است و به روش‌های مختلفی قابل انجام می‌باشد که عبارتند از:

هبه (بخشش اموال در زمان حیات)

هبه عقدی است که یک نفر مالی را مجاناً به طرف مقابل منتقل می‌کند آن شخص که مالی را می‌بخشد واهب می‌نامند و آن شخص که مالی به مالکیت آن مجاناً در می‌آید را متهب می‌گویند. هر چند هبه عقدی مجانی است اما طرفین می‌توانند خلاف آن شرط کنند یا در مقابل عملی انجام دهند. در هبه اهلیت (عقل، بلوغ، رشد) هبه کننده یعنی واهب شرط است زیرا مالی را از مالکیت خود خارج می‌کند. هبه از جانب متهب (کسی که مالی به مالکیت آن مجاناً در می‌آید) قابل رجوع نیست اما از جانب واهب (هبه کننده) جز در استثنائاتی قابل رجوع است این رجوع با فسخ متفاوت است.

در موارد زیر رجوع از هبه کردن ممکن نیست:
1. متهب (کسی که مالی به مالکیت آن در می‌آید) پدر،مادر یا اولاد واهب (هبه کننده) باشد. بنابراین پدر و مادر و فرزند و حتی نوه اگر هبه صورت گیرد دیگر نمی‌شود از آن رجوع کرد اما اگر مالی به پدر بزرگ، مادر بزرگ، خواهر یا برادر یا همسر و سایر فامیل هبه کند می‌تواند همچنان از آن رجوع کند.
2. هبه با شرط عوض باشد یعنی انتقال با پول صورت گیرد و واقعاً هم مراوده مالی اتفاق افتاده باشد در اینجا هم هبه قابل رجوع نیست.
3. مال مورد انتقال بعد از هبه از مالکیت متهب (کسی که مالکیت آن در می‌آید) به شخص دیگری منتقل شده باشد.
4. در مال مورد انتقال تغییری حاصل شود.
5. مال مورد هبه تلف شود یعنی بعد از اینکه به مالکیت متهب قرار گرفت از بین رود و تلف شود
6. واهب (هبه کننده) حق رجوع خود را ساقط کند.
7. واهب (هبه کننده) یا متهب (کسی که مالی را هبه می‌گیرد) فوت کنند دیگر هبه قابل رجوع نیست.

صلح عمری (انتقال مالکیت با حفظ حق استفاده)

صلح نوعی تراضی و توافق بین طرفین است مصالح (انتقال دهنده) و متصالح (انتقال گیرنده) می‌باشند. عقد صلح را به دو قسم تقسیم می‌کنند:

• دو نفر برای اختلافاتی که با هم دارند صلح امضا می‌نمایند یا بابت اختلافات احتمالی که در آینده شاید اتفاق بیفتد صلح امضا می‌نمایند.
• به جای سایر قراردادها که افراد می‌توانند امضا کنند از مزایای عقد صلح مثل مالیات کم، استفاده می‌کنند. یکی از اقسام صلح در این قسمت صلح عمری می‌باشد.
  مثلاً شخص در وصیت کردن فقط تا یک سوم اموال خود را می‌تواند وصیت کند اما گاهی افراد مقدار بیشتری از اموال را می‌خواهند انتقال دهند که پیشنهاد می‌شود از صلح عمری استفاده کنند.
  در صلح عمری، مالک می تواند ملک یا اموال خود را به دیگری منتقل کند، اما تا زمان حیات از منافع آن بهره مند شود. به عنوان مثال، پدر می تواند خانه اش را به نام فرزند کرده، اما حق سکونت در آن را تا پایان عمر برای خود محفوظ نگه دارد. این روش باعث می شود که اموال پس از فوت فرد بدون نیاز به طی کردن مراحل انحصار وراثت، به مالک جدید منتقل گردند.

وصیت (تقسیم اموال بعد از فوت)

وصیت تعیین تکلیف شخص نسبت به اموال یا امورش برای بعد از وفاتش نام دارد آثار و عقد وصیت برای بعد از فوت حاصل می‌شود. عناصر وصیت عبارتند از:
موصی: وصیت کننده
موصی له: کسی که به نفع او وصیت می‌شود
موصی به: چیزی که به عنوان وصیت پرداخت می‌شود
وصی: کسی که به وصیت عمل می‌کند

انواع وصیت چیست

• تملیکی: شخص وصیت می‌کند که برای بعد از فوتش فلان مال یا اموالش به فلان شخص یا اشخاص برسد.
• عهدی: وصیت کننده برای بعد از فوتش از شخصی می‌خواهد کاری را برای او انجام دهد در این وضعیت طبق قانون مدنی تا زمانی که موصی (وصیت کننده) زنده است می‌تواند وصی (کسی که قرار است کاری را انجام دهد) وصیت را رد کند.

شکل تنظیم وصیت چگونه است

طبق قانون امور حسبی برای تنظیم وصیت نامه سه شیوه خودنوشت ،رسمی و سری پیش‌بینی شده بنابراین در این قانون تنظیم وصیت به صورت شفاهی پذیرفته نشده است و اگر وصیت‌ نامه‌ای بدون تشریفات مقرر در این قانون منعقد شده باشد در مراجع رسمی پذیرفته نمی‌باشد.

• وصیت‌نامه خودنوشت: نوشته شدن تمام وصیت به خط موصی، داشتن تاریخ روز ماه و سال به خط موصی، امضای وصیت‌نامه وصیت نامه خود نوشت سند عادی محسوب می‌شود.
  طبق ماده ۲۸۰ قانون امور حسبی برای اشخاص بی‌سواد امکان تنظیم وصیت‌نامه خودنوشت و سری وجود ندارد، آنها چاره‌ای جز تنظیم وصیت‌نامه رسمی ندارند.
• وصیت‌نامه سری: ضرورتی ندارد که وصیت‌نامه به خط موصی باشد یا تاریخ داشته باشد بلکه کافی است که به امضای او برسد مگر اینکه موصی قدرت تکلم و حرف زدن نداشته باشد که در این صورت باید تمام وصیتنامه را به خط خود نوشته و امضا کند.

وصیت یکی از راه های تعیین سرنوشت اموال پس از فوت است که فرد می تواند تا یک سوم دارایی خود را به شخص یا نهادی خاص اختصاص دهد. اگر وصیت نامه رسمی تنظیم شود، احتمال بروز اختلاف میان ورثه کاهش می یابد. در صورتی که وصیت بیش از یک سوم اموال را شامل شود، نیاز به رضایت سایر ورثه دارد و در غیر آن، مازاد آن معتبر نخواهد بود.

فروش اموال به ورثه (انتقال قانونی به نام فرزندان)

در این روش، والدین اموال خود را به ورثه فروخته و در ازای آن مبلغی دریافت می کنند. این شیوه نه تنها نوعی تقسیم دارایی محسوب می شود، بلکه از نظر قانونی نیز نوعی معامله به شمار می آید. فروش اموال به ورثه باعث می شود که آن دارایی ها دیگر مشمول قوانین ارث نشوند و انتقال مالکیت به طور رسمی و بدون نیاز به مراحل انحصار وراثت انجام گیرد.

نتیجه گیری؛ حکم طلب ارث در زمان زنده بودن والدین

حکم طلب ارث در زمان زنده بودن والدین از نظر شرعی و قانونی مردود است و تنها پس از فوت، دارایی ها میان ورثه تقسیم می شود. با این حال، والدین می توانند در زمان حیات از طریق هبه، صلح عمری، وصیت یا فروش اموال درباره دارایی های خود تصمیم گیری کنند. درخواست ارث پیش از فوت نه تنها از نظر قانونی فاقد اعتبار بوده، بلکه از نظر اخلاقی و خانوادگی نیز موجب بروز اختلاف و نارضایتی می گردد. بر اساس قوانین مدنی، وراث در طبقات مختلف تقسیم بندی شده اند و برخی افراد تحت شرایطی مانند کافر بودن و قاتل عمدی مورث از ارث محروم خواهند شد. آگاهی از این مقررات و بهره گیری از وکلای متخصص اهمیت زیادی دارد. در این زمینه، نیکرا با ارائه خدمات حقوقی دقیق و حرفه ای، بهترین مشاوره را برای حل و فصل دعاوی ارث ارائه می دهد.

سوالات متداول؛ طلب ارث قبل از فوت والدین

آیا انتقال تقسیم ارث قبل از فوت فرد باید بر اساس سند رسمی صورت گیرد؟

توصیه گروه حقوقی نیکرا حتما این می باشد که از یک سند رسمی توسط دفاتر اسناد رسمی استفاده شود اما اگر به صورت عادی هم نوشته شود باید برای رسمیت یافتن سند عادی ابتدا اثبات آن را دادگاه های حقوقی ایران اقدام کنید.

اگر یکی از ورثه قبل از فوت مورث از او مالی دریافت کند، آیا این مبلغ از سهم ارث او کسر می شود؟

در صورتی که این مبلغ به عنوان هبه باشد، از ارث او کسر نمی شود، مگر اینکه در وصیت یا توافق بین ورثه چنین شرطی درج شده باشد.

آیا فرزندخوانده از اموال والدین خوانده خود ارث می برد؟

خیر، اما والدین خوانده می توانند از طریق وصیت یا صلح، بخشی از اموالشان را به او منتقل کنند.

اگر متوفی دارای اموال نامشهود (مانند حق سرقفلی) باشد، چگونه میان ورثه تقسیم می شود؟

این اموال بر اساس ارزش کارشناسی محاسبه و مانند سایر دارایی ها میان ورثه تقسیم خواهد شد. فقهای شیعه و اهل سنت اتفاق نظر دارند که ارث تنها پس از فوت شخص تحقق می یابد و پیش از آن، هیچ کس حق مطالبه آن را ندارد. از نظر شیعه، مالکیت اموال تا زمان حیات فرد کاملا در اختیار اوست و فرزندان نمی توانند سهمی را پیش از فوت درخواست کنند. در فقه اهل سنت نیز چنین مطالبه ای جایز نیست و برخلاف اصول شرعی محسوب می شود.